Er-Risâle

Mutasavvıf, kelâm, tefsir ve hadis âlimi olan Zeynü’l-İslâm Abdülkerim el-Kuşeyrî kuddise sırruhû Hicrî 376 – Miladi 986 yılında bugün İran’ın Türkmenistan sınırı yakınında bulunan Üstüvâ’da doğdu.

Genç yaşta Nîşâbur’a gitti. Burada tanınmış sûfîlerinden Ebû Ali ed-Dekkâk kuddise sırruhûnun sohbet meclisine katıldı ve müridi olmak istedi. Dekkâk ona önce ilim tahsil etmesini söyledi. Bunun üzerine Ebû Bekir Muhammed et-Tûsî’den Şâfiî fıkhını öğrendi. Ayrıca İbn Fûrek ve Ebû İshak el-İsferâyînî’nin derslerine devam etti. Bu yıllarda bir yandan da mürşidinin sohbetlerine devam ederek tasavvufî alanda kendini geliştirdi. Hadis ilmiyle de uğraşan Kuşeyrî, Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebü’l-Hüseyin el-Haffâf, Ebû Nuaym, Ebû Bekir Abdûs el-Müzekkî, Ebü’l-Hasan el-Ahvâzî gibi muhaddislerin derslerine devam etti. Allah Teâlâ cümlesinden razı olsun.

 Hicrî 437-438 yıllarında er-Risâle adlı eserini telif etti. Nîşâbur’daki medresesinde 437’de başladığı hadis derslerini vefatına kadar yirmi yedi yıl sürdürdü. Hicrî 465 – Miladi 1072 senesinde Nîşâbur’da vefat etti.

Kendisine “Kuşeyriyye” adıyla bir tarikat da nisbet edilir. İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî ve en seçkin öğrencilerinden Ebû Ali el-Fârmedî vasıtasıyla Gazâlî’yi etkilemiştir. Hak Teâlâ onlardan razı olsun.

Tasavvuf tarihinin en önemli kaynaklarından sayılan Risâle’de Kuşeyrî kuddise sırruhû tasavvufun temel konularının Sünnî akîdeye tam manasıyla muvafık olduğunu ortaya koyarak, sûfîlerin maruz kaldığı eleştirilere cevap vermek, ayrıca onların Ehl-i sünnet dairesinin dışına çıkmasını önlemek istemiştir.

Eser, bir giriş ve dört ana bölümden müteşekkildir. Giriş kısmında eserin yazılış sebebi, arkasından sûfîlerin tevhid konusundaki inançları kısa, fakat öz olarak anlatılır. Birinci bölümde tasavvuf ıstılahları ele alınır. Müellif, sûfîlerin manaları ancak kendileri tarafından bilinen, başkalarının anlayamadığı bazı terimleri kullandıklarını söyler. Burada yirmi yedi tasavvufî kavram açıklanır. İkinci bölümde ise tasavvuf ahlâkının temeli olan makamlardan bahsedilir. Makamlar sıra ile bir arada zikredilmemekte, hallerle mezcedilerek anlatılmaktadır. Burada bilhassa tasavvufun amel ve ahlâk boyutuna dikkat çekilir. Anlatılan ahlâk esaslarının tamamı, en güvenilir sûfîlere dayanılarak, kısa ve özlü bir şekilde sunulur. Üçüncü bölüm, haller ve kerametlerle ilgilidir. Dördüncü bölümde sûfîlerin hal tercümeleri anlatılır. Risâle’nin bu kısmında seksen üç sûfî yer alır. Kuşeyrî kuddise sırruhûnun eserindeki ana maksadı, ilk sûfîlerin söz, davranış ve halleriyle şeriata tam bağlılıklarını ortaya koymaktır.