Hatmü’l-Evliyâ

Hakîm et-Tirmizî kuddise sırruhû, Tirmiz’de muhtemelen Hicri 3. – Miladi 9. yüzyılın başlarında doğdu. Vefatı Hicri 320 – Miladi 932 senesindedir. İsmini vermediği bir zatın kendisini ilme teşvik ettiğini söyler. Küçük yaşlardan itibaren kendisinden naklî ve aklî ilimleri öğrendiği bu zatın hadis âlimi olan babası olması muhtemeldir.

Hakîm et-Tirmizî kuddise sırruhû kendisine mahsus bir üslupla nakille aklı bağdaştırmaya, naklî ilimleri aklî bir temele dayandırmaya çalışmıştır. Hikmet anlayışını tasavvufa aktararak tasavvufî düşüncenin yeni bir merhaleye girmesine katkıda bulunmuş ve bu sebeple “Hakîm” diye anılmıştır.

Nübüvvet ve velâyet meselesinin ilk defa düzenli ve etraflı bir şekilde ele alan Hatmü’l-Evliyâ yirmi dokuz bölümden meydana gelir. Tirmizî kuddise sırruhû bu eserinde birbirinden farklı pek çok konuya değinmekle birlikte, esasen risalet ve nübüvvet kavramlarından hareket ederek, özel anlamdaki velinin bu sıfatı hak edene kadar geçirdiği aşamaların tavsif ve tahlilini yapmaktadır. Velinin manevi terakki merhaleleri hakkında yaptığı yorumlar bilhassa önemlidir.

Küçük hacimli bir eser olan Hatmü’l- Evliyâ’da Tirmizî kuddise sırruhû, birbiriyle bağlantılı olarak şu meseleleri ele alır: 1. Veli kavramı ve tahlili, 2. Evliyanın zâhirî ve bâtınî özellikleri, 3. Nübüvvet ve velâyet arasındaki fark, 4. Çeşitli velâyet mertebeleri ve özellikleri, 5. Hatmü’l-evliyâ, 6. İlim, marifet ve hikmet, 7. Vahiy, ilham ve hadisin mahiyeti ile bunlar arasındaki fark, 8. Kalp ve kalbin değişik boyutları, 9. Nefis ve terbiyesi, 10. Kalp ve nefis ilişkisi, 11. Zikir ve önemi.

Teşekkül devri mutasavvıflarından olan Hakîm et-Tirmizî kuddise sırruhûnun tasavvufî görüşlerinin şekillenmesinde pek çok kaynağın etkili olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte onun temel kaynakları Kur’an ve sünnet-i seniyyedir.